Cechy teatru elżbietańskiego na przykładzie Makbeta

Ta praca została zweryfikowana przez naszego nauczyciela: 31.08.2024 o 10:41

Rodzaj zadania: Streszczenie

Dodane: 31.08.2024 o 10:22

Teatr elżbietański to termin używany do opisania stylu dramatycznego, który rozwijał się w Anglii podczas panowania królowej Elżbiety I (1558-1603). Był to czas znacznego rozwoju kulturalnego, intelektualnego i artystycznego, który znalazł swoje odzwierciedlenie w literaturze, a zwłaszcza w teatrze. Najważniejszym twórcą tego okresu, którego twórczość w pełni oddaje cechy teatru elżbietańskiego, jest William Szekspir. Jednym z najbardziej znanych jego dramatów, reprezentujących wszelkie charakterystyczne cechy tego typu teatru, jest "Makbet".

Makbet, dramat Szekspira napisany około 1606 roku, jest wybitnym przykładem teatru elżbietańskiego, który łamie dawne konwencje antycznego dramatu i wprowadza nowe cechy. Opowieść o szkockim królu, który pod wpływem ambicji i zbrodniczych działań popada w moralną ruinę, stanowi doskonały punkt wyjścia do omówienia typowych cech teatralnych tego okresu.

Jedną z charakterystycznych cech dramatu elżbietańskiego jest czerpanie z historii. "Makbet" opiera się na losach rzeczywistej postaci historycznej – Makbeta, który był królem Szkocji w XI wieku. Szekspir bazuje na historycznych wydarzeniach, ale w jego dramacie wiele jest także elementów fikcyjnych i interpretacyjnych, które dodają fabule głębi i dramatyzmu. Szekspir zdaje się być zainteresowany bardziej psychologiczną prawdą bohaterów i konsekwencjami moralnymi ich działań niż wiernym odtworzeniem historii. W "Makbecie" znajdziemy wiele takich fikcyjnych elementów, jak postacie wiedźm, które kierują losami bohaterów, czy nadprzyrodzone wizje prowadzące Makbeta do zguby.

Kolejną cechą teatru elżbietańskiego jest nieprzestrzeganie zasady trzech jedności (miejsca, czasu i akcji), która była rygorystycznie stosowana w teatrze antycznym. W "Makbecie" Szekspir łamie te zasady na różnorodne sposoby. Akcja dramatu rozgrywa się w różnych miejscach, takich jak wrzosowiska, zamki Inverness i Forres, a także las Birnamski. Czas trwania wydarzeń obejmuje wielotygodniowe odstępy, czego przykładem mogą być przeskoki czasowe między aktami. Ponadto, w "Makbecie" istnieje wiele wątków pobocznych, które rozwijają główną fabułę, jak chociażby wprowadzenie scen z Odźwiernym czy tajemnicze rozmowy wiedźm.

Nieprzestrzeganie zasady decorum, czyli stosowności stylu do tematu, to kolejny element, przeciwstawny antycznemu dramatowi, który widoczny jest w "Makbecie". W antycznych dramatach język i styl były ściśle przypisane do charakteru i statusu postaci. Szekspir w "Makbecie" łączy styl wysoki i niski, co daje bogaty i wielowymiarowy tekst. Postacie takie jak wiedźmy, Odźwierny czy Makduf posługują się potocznym językiem, często używając wulgaryzmów, co było rzadkością w dramatycznych utworach antycznych. Przykłady te ukazują, że dramat elżbietański cechuje się większą swobodą językową, co sprawia, że postacie i ich dialogi są bardziej realistyczne i dynamiczne.

Dramaty elżbietańskie często zawierały drastyczne sceny, które w teatrze antycznym były zazwyczaj relacjonowane przez posłańca i nie pokazywane bezpośrednio na scenie. W "Makbecie" znajdziemy wiele takich scen – od brutalnych pojedynków po morderstwa – które są przedstawione wprost widowni. Śmierć Banko, żony i dziecka Makdufa oraz samego Makbeta to przykłady, które pokazują, jak Szekspir wykorzystuje przemoc, aby wzmocnić dramatyzm i zaangażowanie odbiorcy.

Kolejny element to temat wolnej woli bohaterów. W "Makbecie" Szekspir bada konflikt między wolną wolą a przeznaczeniem. Chociaż wiedźmy przepowiadają przyszłość Makbeta, ostateczne decyzje i działania należą do niego samego, co odzwierciedla elżbietańskie podejście do ludzkiej wolności. Makbet z jednej strony jest manipulowany przez żonę i wiedźmy, ale z drugiej strony podejmuje własne decyzje, nie będąc zawieszonym w świecie determinizmu. Nieobecność nadrzędnych sił boskich oraz mitologicznych jest znaczącym odstępstwem od wzorców antycznych dramatów, gdzie postacie często były zabawkami w rękach bogów.

W dramacie elżbietańskim bohaterowie bywają dynamiczni i rozwijają się w miarę przebiegu akcji. W "Makbecie" możemy obserwować znaczące przemiany postaci. Makbet przechodzi transformację z honorowego rycerza do bezdusznego tyrana, a Lady Makbet, początkowo silna i pewna siebie, stopniowo ulega moralnemu upadkowi i popada w obłęd. Takie przekształcenia postaci dodają dramaturgii realizmu psychologicznego i ludzkiej złożoności.

Teatr elżbietański również charakteryzował się zróżnicowaniem pochodzenia bohaterów. W przeciwieństwie do dramatu antycznego, który koncentrował się głównie na arystokracji, w "Makbecie" znajdziemy postacie wywodzące się z różnych warstw społecznych. Chociaż Makbet jest krewnym króla, nie jest bezpośrednim dziedzicem tronu, co pokazuje różnorodność społeczną w dramacie elżbietańskim. Sceny z udziałem postaci takich jak ludzie z niższych warstw społecznych wprowadzają dodatkowy kontekst do opowieści i ukazują szersze spektrum społeczeństwa.

Warto zwrócić uwagę na znaczenie scen zbiorowych, które odgrywają istotną rolę w dramacie elżbietańskim. Przykłady scen zbiorowych w "Makbecie" obejmują bitwy oraz finałowe obwołanie Malkolma królem. Takie sceny pozwalają na przedstawienie skomplikowanych sytuacji i interakcji między wieloma postaciami, co było znacznie trudniejsze do zrealizowania w antycznym teatrze, gdzie liczba aktorów była ograniczona.

W dramacie elżbietańskim rola chóru, tak istotna w teatrze antycznym, jest ograniczona lub całkowicie wyeliminowana. W "Makbecie" Szekspir rezygnuje z tradycyjnego chóru, co pozwala widzom na większą swobodę interpretacyjną i osobistą refleksję nad przedstawionymi wydarzeniami. Brak chóru sprawia, że dramat staje się bardziej bezpośredni i dynamiczny, koncentrując się na samej akcji i dialogach.

Nowy podział na akty i sceny, charakterystyczny dla dramatu elżbietańskiego, odróżnia się od tradycyjnych podziałów antycznego dramatu (jak epejsodia i stasimony). W "Makbecie" Szekspir stosuje nową strukturę – dramat podzielony jest na pięć aktów, z odpowiednimi podziałami na sceny. Taki układ pozwala na bardziej płynne i spójne przedstawienie fabuły, z wyraźnym postępem akcji.

Podsumowując, "Makbet" jest doskonałym przykładem dramatu elżbietańskiego, który poprzez swoją tematykę, struktury dramatyczne, język oraz przedstawienie bohaterów i ich losów, łamie antyczne konwencje i wprowadza nowe cechy charakterystyczne dla teatru elżbietańskiego. Dzięki takiemu podejściu Szekspir zyskał trwałe miejsce w historii literatury, a jego dramaty, pełne dynamizmu, różnorodności i głębi psychologicznej, nadal fascynują współczesnych widzów i czytelników.

Szekspir odgrywał kluczową rolę w rozwoju teatru elżbietańskiego i jego dramaty, jak "Makbet", są nieocenionym dziedzictwem literackim, które pokazuje, jak odchodzenie od dawnych konwencji może prowadzić do powstania nowatorskich i inspirujących dzieł. Cechy teatru elżbietańskiego, które odnajdujemy w "Makbecie", świadczą o jego uniwersalności i trwałości, kształtując przyszłe pokolenia twórców teatralnych i kulturalnych myślicieli.

Bibliografia:

1. Jan Kott, "Szekspir współczesny", Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1965. 2. Harold Bloom, "Szekspir: Wynalezienie człowieka", Kraków: Znak, 2008. 3. Stephen Greenblatt, "Will in the World: How Shakespeare Became Shakespeare", New York: W.W. Norton & Company, 2004. 4. Wydania krytyczne "Makbeta" w tłumaczeniu Stanisława Barańczaka. 5. Źródła historyczne dotyczące epoki elżbietańskiej, jak "The Elizabethan World Reference Library" (Detroit: UXL, 2007).