Gatunek dzieła jako zamierzony zabieg autora: Analiza na podstawie Trenów i innych utworów literackich.

Ta praca została zatwierdzona przez naszego nauczyciela: 9.10.2025 o 8:42

Rodzaj zadania: Wypracowanie

Dodane: 6.10.2025 o 11:05

W literaturze wybór gatunku dzieła nie jest przypadkowym ani neutralnym wyborem, ale świadomym zabiegiem autora, mającym na celu efektywne przekazanie zamierzonej wizji, idei oraz emocji. Gatunek literacki pełni rolę narzędzia, które ułatwia i kierunkuje odbiór treści przez czytelnika, pozwalając mu lepiej zrozumieć intencje twórcy. Analizując „Treny” Jana Kochanowskiego, dramat „Dziady” Adama Mickiewicza oraz powieść „Lalka” Bolesława Prusa, zauważamy, że wybór gatunku wpływa na sposób przekazu i odbiór dzieła, a także na jego głębię i emocjonalne oddziaływanie na czytelnika.

Pierwszym przykładem świadomego wyboru gatunku są „Treny” Jana Kochanowskiego. Cykl składa się z dziewiętnastu utworów lirycznych napisanych po śmierci ukochanej córki poety, Urszuli. Epoka renesansu, w której powstały te dzieła, sprzyjała rozwojowi literatury skupionej na ludzkich emocjach i doświadczeniach. Kochanowski, będąc jednym z najważniejszych twórców epoki, nadał swoim trenom charakter głębokiego i osobistego lamentu. Wybór gatunku trenów umożliwia autorowi pełne wyrażenie żalu, rozpaczy i bólu po stracie dziecka. Każdy z trenów konsekwentnie realizuje funkcje przypisane gatunkowi – od pochwały zmarłej, przez wyrażenie żalu i rozpaczy, aż po elementy pokrzepienia i refleksji filozoficzno-teologicznej. Dzięki temu cykl zyskuje na spójności i głębi, co pozwala czytelnikowi prześledzić emocjonalną drogę autora od rozpaczy do pogodzenia się ze stratą. Kochanowski, używając formy trenu, tworzy dzieło uniwersalne i ponadczasowe, które wzrusza i skłania do refleksji.

Głęboka analiza treści każdego trenu ukazuje różnorodność emocji i myśli poety. Na przykład, w "Trenie V" Kochanowski porównuje zmarłą Urszulkę do oliwki przedwcześnie ściętej, co wzmacnia obraz niesprawiedliwości i brutalności losu. Natomiast w "Trenie X" poeta wyraża swoje wątpliwości dotyczące życia pozagrobowego i sensu istnienia, ukazując filozoficzną refleksję nad ludzkim losem i cierpieniem. Te różnorodne aspekty emocjonalne i intelektualne, zawarte w trenach, świadczą o głębi przemyśleń autora i pozwalają odbiorcy na identyfikację z jego bólem i poszukiwaniem odpowiedzi.

Kolejnym przykładem, w którym gatunek odgrywa kluczową rolę, są „Dziady” Adama Mickiewicza. Dzieło to, będące dramatem romantycznym, łączy w sobie elementy dramatu antycznego, średniowiecznego misterium oraz ludowej tradycji obrzędowej. Mickiewicz, jako przedstawiciel romantyzmu, wykorzystuje formę dramatu, by połączyć rzeczywistość z mistyką, historię z teraźniejszością i światem pozazmysłowym. Dramat pozwala na ukazanie bohaterów w różnych sytuacjach życiowych, a także na przedstawienie ich wewnętrznych zmagań i dylematów. Szczególnie widoczne jest to w części II „Dziadów”, gdzie elementy obrzędu ludowego służą ukazaniu relacji między światem żywych i umarłych, uzmysławiając czytelnikowi uniwersalne prawdy moralne i egzystencjalne. Dzięki gatunkowi dramatu Mickiewicz mógł również wprowadzić bohaterów historycznych i symbolicznych, takich jak Konrad, a także połączyć ich losy z wydarzeniami narodowymi, co nadaje utworowi wielowymiarowość i głębię.

Głębsze spojrzenie na strukturalną złożoność "Dziadów" ujawnia, jak Mickiewicz wykorzystuje dramat do eksplorowania różnych płaszczyzn rzeczywistości. W części III, na przykład, postać Konrada staje się uosobieniem romantycznego bohatera, który walczy nie tylko z losem narodu, ale również ze swoimi wewnętrznymi demonami. W ten sposób dramat staje się medium pozwalającym na eksplorację zarówno indywidualnych, jak i zbiorowych doświadczeń, co nadaje utworowi uniwersalny charakter.

Ostatnim przykładem jest powieść „Lalka” Bolesława Prusa. Prus, realizując założenia pozytywizmu, wybiera formę powieści realistycznej, by ukazać szczegółowy i wiarygodny obraz społeczeństwa warszawskiego końca XIX wieku. Realizm w „Lalce” pozwala autorowi na dokładne odtworzenie codziennego życia różnych warstw społecznych, ukazanie ich aspiracji, problemów i dążeń. Bohaterowie „Lalki” są zróżnicowani pod względem kulturowym, socjologicznym i psychologicznym, co nadaje powieści autentyczność i wielowymiarowość. Wprowadzenie wątku miłosnego między Stanisławem Wokulskim a Izabelą Łęcką stanowi pretekst do ukazania konfliktów wewnętrznych bohaterów oraz sprzeczności między ich uczuciami a rzeczywistością społeczną. Wybór gatunku powieści realistycznej umożliwia Prusowi krytyczne spojrzenie na społeczeństwo, jego wady i zalety, a także zaoferowanie czytelnikowi głębokiej refleksji nad kondycją ludzką.

Dodatkowa analiza ukazuje, jak Prus korzysta z realizmu do przedstawienia szerokiego spektrum tematów społecznych. Na przykład, sklep Wokulskiego staje się miejscem, gdzie stykają się różne warstwy społeczne, co pozwala autorowi na ukazanie ich wzajemnych relacji i konfliktów. Przez pryzmat osobistych doświadczeń Wokulskiego, Prus bada również tematy społeczne, takie jak mobilność społeczna, postawy wobec pracy i edukacji, a także problem emancypacji kobiet.

Podsumowując, analiza „Trenów” Jana Kochanowskiego, „Dziadów” Adama Mickiewicza oraz „Lalki” Bolesława Prusa dowodzi, że gatunek dzieła jest świadomym wyborem autora, dzięki któremu może on w skuteczny sposób przekazać swoje intencje i emocje. Każde z tych dzieł, poprzez wybór odpowiedniego gatunku, zyskuje na głębi i autentyczności, co pozwala na silne oddziaływanie na czytelnika i uniwersalne przesłanie. Gatunek literacki pełni rolę mostu między autorem a odbiorcą, umożliwiając pełniejsze i bardziej świadome przeżycie dzieła.