Henryk Sienkiewicz, „Szkice węglem” – streszczenie i tematyka utworu

Ta praca została zweryfikowana przez naszego nauczyciela: 12.07.2024 o 8:04

Rodzaj zadania: Streszczenie

Dodane: 12.07.2024 o 7:52

Henryk Sienkiewicz, „Szkice węglem” – streszczenie i tematyka utworu

---

Henryk Sienkiewicz, urodzony w 1846 roku, to jedna z najbardziej znaczących postaci literatury polskiej. Laureat Nagrody Nobla w 1905 roku, znany jest z epickiego stylu i talentu do opisywania historii w sposób, który fascynuje czytelników prowadzając ich w głąb zarówno wydarzeń historycznych jak i problemów społecznych. Jego najważniejsze dzieła, takie jak „Quo Vadis”, „Trylogia” (składająca się z powieści „Ogniem i Mieczem”, „Potop” oraz „Pan Wołodyjowski”) oraz „Krzyżacy”, zapewniły mu miejsce w panteonie pisarzy światowej literatury.

„Szkice węglem” to nowela Sienkiewicza, napisana w 1877 roku. Jest to klasyczny przykład literatury pozytywistycznej, której celem była krytyka społeczna oraz propagowanie haseł „pracy u podstaw”. Nowela powstała w kontekście historycznym drugiej połowy XIX wieku, kiedy Polska była pod zaborami. Akcja utworu rozgrywa się na wsi Barania Głowa, położonej w rosyjskim zaborze, i ukazuje tragiczne losy chłopów. Główne postaci to Zołzikiewicz, Rzepowie, wójt Burak oraz Skorabiewscy.

---

Głównym antagonisten tej historii jest Zołzikiewicz, urzędnik gminny, który zasłynął ze swej bezwzględności oraz intryganckich działań. Zołzikiewicz jest samozwańczym intelektualistą, który próbuje zatuszować swoje braki edukacyjne i moralne otoczając się pozorami erudycji. Jego podłe czyny są w dużej mierze wynikiem traumatycznych doświadczeń z okresu Powstania Styczniowego, przez co jest postacią zarówno skomplikowaną, jak i odpychającą. Niezadowolony z życia w wiejskim środowisku, desperacko pragnie podziwu ze strony mieszkańców oraz ręki Jadwigi Skorabiewskiej, będącej dla niego ucieleśnieniem wyższego świata, do którego dąży. Lekceważy miejscowe dziewczęta, patrząc na nie z góry.

Rzepowa, żona Wawrzona Rzepy, staje się obiektem jego napaści. Zołzikiewicz dąży do wcielenia Wawrzona do wojska, co stanowi zasadniczy wątek utworu. Wspólnie z wójtem Burakiem oraz ławnikiem, Zołzikiewicz zmusza Wawrzona Rzepę do podpisania zgody na przystąpienie do wojska poprzez różne fałszerstwa i oszustwa. Rzepowa, wierząc w sprawiedliwość, stara się bronić swojego męża. Udaje się do sądu, do księdza i próbuje uzyskać pomoc od dziedzica Skorabiewskiego. Niestety, wszystkie jej próby kończą się niepowodzeniem, gdyż są ignorowane przez urzędników powiatowych, będących pod wpływem Zołzikiewicza i skorumpowanego systemu.

Kulminacja i tragiczny finał noweli następują, gdy Rzepowa, w ostateczności, udaje się do Zołzikiewicza, aby błagać go o pomoc. Zołzikiewicz wykorzystuje ją fizycznie oraz emocjonalnie, obiecując rozwiązanie problemu jej męża w zamian za jej poddanie się. Jednak okazuje się to oszustwem, i ostatecznie Zołzikiewicz nie zamierza pomóc Rzepom. Wawrzon Rzepa, dowiedziawszy się o wydarzeniach, w szale zabija swoją żonę i podpala budynki dworskie. Epilog noweli ukazuje fałszywy dokument, spisany przez Zołzikiewicza, który ma na celu ukryć prawdziwe wydarzenia i ochronić jego pozycję.

---

Analiza tematyczna utworu ukazuje głęboki i krytyczny obraz społeczeństwa polskiego w XIX wieku, z wyraźnym podziałem na różne warstwy społeczne. Sienkiewicz przedstawia ciemnotę i nieświadomość polskiego chłopstwa, ich analfabetyzm i nieznajomość prawa. Jest to obraz boleśnie realistyczny, który pokazuje ludzką naiwność i podatność na manipulacje. Zołzikiewicz i wójt Burak, jako reprezentanci władzy, są bezwzględni i wyzyskują poddanych.

Kolejnym ważnym aspektem noweli jest rozwarstwienie społeczne pomiędzy elitą ziemiańską a chłopstwem. Sienkiewicz zaznacza, że elita ziemiańska, choć mogłaby pomóc, jest obojętna wobec problemów chłopskich. Kler, którego rola powinna być pomocna i duchowa, również nie spełnia oczekiwań wiernych. Postać księdza, który nie jest w stanie lub nie chce pomóc Rzepowej, jest symbolem tego zjawiska.

Nowela porusza także problematykę moralną i egzystencjalną. Tragiczny los Marii i Wawrzona Rzepów jest ilustracją, jak destrukcyjna może być bezwzględność, ambicja i chciwość. Zołzikiewicz, zatraciwszy wszelkie wartości moralne, staje się wcieleniem zła, którego celem jest osiągnięcie materialistycznych korzyści kosztem innych. Jego dążenie do kariery i władzy prowadzi do moralnego upadku i tragedii dla wielu ludzi.

Postać Zołzikiewicza jest niezwykle skomplikowana. Jego edukacja ogranicza się do dwóch klas, co pokazuje jego pozorną erudycję i brak rzeczywistej wiedzy. Jego przeszłość powstańcza, choć romantyczna z perspektywy narodowej, dla niego stała się szkołą manipulacji i cynizmu. Korzysta z wszelkich nieczystych metod, aby zdobyć stanowiska i realizować swoje ambicje: donosicielstwo, szantaż i łapówki to codzienna norma. Jest uległy wobec zwierzchników, ale z pogardą traktuje tych, którzy znajdują się niżej w hierarchii społecznej. Jego relacje z kobietami są pełne cynizmu i wyzysku. Nieszczęśliwe uczucie do Jadwigi Skorabiewskiej przemienia się w obsesję, podczas gdy wiejskie dziewczęta, takie jak Maria Rzepowa, są dla niego jedynie obiektami do wykorzystania.

„Szkice węglem” stanowi doskonały przykład literatury pozytywistycznej, której celem była interwencja społeczna. Nowela ma na celu nie tylko ukazanie krzywd i niesprawiedliwości, ale także wzbudzenie refleksji nad koniecznością zmiany. W literaturze pozytywistycznej nowele odgrywały ważną rolę w propagowaniu idei „pracy u podstaw” oraz w podniesieniu świadomości społeczeństwa.

W porównaniu do innych dzieł literatury pozytywistycznej, takich jak „Antek” Bolesława Prusa czy „Janko Muzykant” samego Sienkiewicza, „Szkice węglem” koncentruje się na dorosłych bohaterach i ich walce z niesprawiedliwością społeczną. Edukacja dzieci chłopskich, jak w „Janku Muzykancie”, i warunki życia chłopów, jak w „Antku”, również są obecne w literaturze pozytywistycznej, ukazując uniwersalność tych problemów.

---

„Szkice węglem” jako utwór interwencyjny ma niezwykłe znaczenie w literaturze pozytywistycznej. Jest to utwór, który nie tylko pokazuje problemy społeczne, ale również za pomocą literatury stara się wpływać na ich rozwiązanie. Morał płynący z noweli to przede wszystkim wezwanie do uczciwości, solidarności i pomocy słabszym. Utwór ukazuje również, jak brak edukacji oraz bezwzględność władzy mogą prowadzić do tragedii.

Dzisiaj, kiedy społeczeństwa stoją przed wieloma nowymi wyzwaniami, literatura pozytywistyczna, taka jak „Szkice węglem”, może nadal inspirować do refleksji nad moralnością i stosunkami społecznymi. Współczesny kontekst interpretacyjny daje nam nowe spojrzenie na te problemy, podkreślając, że wartości takie jak sprawiedliwość i uczciwość są uniwersalne i zawsze aktualne.

---

Bibliografia:

1. Henryk Sienkiewicz, „Szkice węglem”.

2. Analizy literackie nowelistyki pozytywistycznej oraz źródła historyczne dotyczące epoki powstania noweli.